خط خطی می کنم، پس هستم.

ابتدا نام آن «زمانی برای تغییر نام ها» بود که در هنگام انتشار به «از "که" برای "چه" هزینه می کنیم» تغییر نام داد. گویا زمانی برای تغییر نام مقاله ام بود!

عکس را هم خودم گرفته بودم ولی در روزنامه ننوشته بودند. از این قبیل عکس ها که در شهرهای مختلف ایران اسلامی در طول مسافرتهایم گرفته ام، چندتایی دیگر هم دارم و فقط در خرم آباد نیست که این نام گذاری ها اتفاق می افتد: بروجرد، بوشهر، تهران و ... . اگر بین سی دی هایم پیدایشان کردم در همین وبلاگ منتشرشان می کنم.

به نقل از آفتاب لرستان، سه شنبه ۶ تیر ۱۳۹۱، شماره ۲۳۷، صفحه ۲

نگاهی به نام گذاری اماکن خصوصی و عمومی در لرستان

از «که» برای «چه» هزینه می کنیم

 افراد در انتخاب نام برای مکان های عمومی و خصوصی که کالا و خدمات ارائه می نمایند با استفاده از میلیون ها کلمه ای که در زبان و فرهنگ جامعه و حوزه فعالیت خود دارند اقدام به انتخاب نام می کنند. این امر با محیط فرهنگی اشخاص رابطه مستقیمی دارد، به این معنی که هر فرد با توجه به محیط و به واسطه زندگی و فعالیت در جامعه ای که در آن قرار دارد، فرهنگ یا فرهنگ هایی و زبان یا زبان هایی را می آموزد و به کار می برد.

در تمام مراحل زندگی افراد با استفاده از فرهنگ و زبانی که آموخته اند به ایجاد ارتباط و تبادل اطلاعات با دیگر افراد جامعه می پردازند که در اصطلاح زبانشناسی به ترتیب به «کاربرد تاثیر متقابل» و «کاربرد انتقالی» زبان مشهور است. برخلاف کاربرد تاثیر متقابل که بر حوزه گفتاری در زبان تکیه دارد، در کاربرد انتقالی تکیه بر حوزه نوشتاری و انتقال اطلاعات از طریق نوشتاری است.

نام های درج شده بر روی تابلوها و تبلیغات اماکن عمومی و خصوصی در همین حوزه کاربرد انتقالی جای می گیرند و انتخاب نام آنها نیز در این میان با توجه به فرهنگ فرد و جامعه انجام می شود. در انتخاب نام ها شرط لازم داشتن درک صحیح از معنای زبان و فرهنگ است. تا فرد معنای آن چه بیان می کند را نداند و درک نکند، درست مثل طوطی ای خواهد بود که فقط کلمات را تکرار می کند و از معانی آنها بی اطلاع است. در حقیقت در کاربرد زبان بیشترین توجه بر روی معنی است و از آنجا که بسیاری عقیده دارند که کلمات و معانی آنها به صورت قراردادی در زبان وارد شده اند و در اصل زبان قراردادی برای ارتباط انسان ها است، پس برای دانستن زبان باید قراردادهای رابطه میان کلمات و معانی آنها را دانست.

در این بین در مباحث معناشناسی و در بررسی روابط مفهومی در سطح واژه هنگامی که به بررسی «هم معنایی» یا «ترادف» می رسیم در تعریف آن می گوییم که اگر دو واژه (دو نام) هم معنی باشند به جای یکدیگر می توانند به کار روند و باید در زنجیره گفتار تغییری ایجاد نکنند. البته در این تعریف اشتباهی هست چرا که هیچ هم معنایی مطلقی وجود ندارد و هیچ دو واژه ای را نمی توان یافت که در تمام جملات زبان بتوان آنها را به جای یکدیگر به کار برد و معنای جمله تغییر نکند. به طور مثال واژه های «ماشین» و «اتومبیل» را مترادف و هم معنا می دانیم در حالی که اگر آنها را در جمله های «ماشین ام پنچر شد.» و «سرم را با ماشین کوتاه کردم.» جایگزین کنیم، معنای جمله دوم عجیب و نامعقول می شود. پس هیچ کلمه ای را به جای کلمه ای دیگر به خاطر هم معنایی ظاهری نمی توان آورد چرا که این امر موجب ایجاد جملاتی می شود که دور از ذهن هستند و با فرهنگ زبانی جامعه همخوانی ندارند.

همچنین در انتخاب نام به غیر از دانستن ارتباط معنایی بایستی به این مورد اشاره کرد که هر کلمه در بار عاطفی با دیگر کلمات متفاوت است. از هر کلمه ای که می شنویم یا می خوانیم احساسی متفاوت از سایر کلمات به ما القا می شود که به آن بار عاطفی گویند. برای مثال در سه واژه «بفرما»، «بنشین» و بتمرگ» که به ظاهر هم معنی هستند بار عاطفی متفاوت است و از این نظر نمی توانند هم معنی باشند و به جای یکدیگر به کار روند.

اضافه بر این در هر زبانی در مطالعه روابط معنایی در سطح جمله به «از پیش انگاری» برخورد می کنیم که در آن از اطلاعات درون یک جمله به اطلاعاتی دست می یابیم که در ظاهر در جمله وجود ندارند و در حقیقت در پشت جمله پنهان شده اند. به طور مثال در جمله «علی کتاب را خواند.» پیش انگاره ی «سواد داشتن علی» از اطلاعاتی است که با این جمله به دست می آوریم چرا که غیرمنطقی است که فردی بیسواد بتواند کتابی را بخواند.

در این خصوص «دانش زمینه ای» نیز در تجزیه و تحلیل کلام موثر است. دانش زمینه ای به اطلاعاتی گفته می شود که در مورد پدیده ها در ذهن ما از پیش درونی شده است و ساختارهایی هستند که در حافظه فردی و جمعی ما انسان ها قرار گرفته اند و در تعبیر ما از آنچه تجربه می کنیم پیوسته تقویت می شوند. به عنوان مثال در جمله «رضا به مدرسه رفت.» همه در مورد اینکه مدرسه چگونه مکانی است دارای دانش زمینه ای هستیم.

این دو مورد اخیر با فرهنگ حاکم بر هر جامعه ارتباط مستقیم دارند و افراد با توجه به زندگی و نوع تجربه ای که در جامعه داشته اند دارای دانش زمینه ای و از پیش انگاری مشترکی می شوند.

به غیر از این عناصر که در نام گذاری هر مکانی دخیل هستند برخی عوامل مانند دغدغه های شخصی و احساسات و عواطف افراد نیز تاثیر گذارند. برای مثال شخصی که نام فروشگاه خود را به نام فرزند یا هر شخص محبوب خود نام گذاری می کند. گر چه این گونه از نام گذاری را می توان در همان حوزه ارتباط معنایی از لحاظ بار عاطفی گنجاند.

با این مقدمه برای گسترش بحث نام گذاری اماکن ناچار به اشاره به برخی نام های اماکن عمومی و خصوصی هستیم که پیشاپیش یادآور می شود که آوردن این نام ها به هیچ وجه تبلیغ و یا ضد تبلیغی برای این اماکن نیست بلکه تحلیلی است برای نوع نام گذاری و بازخورد فرهنگی آن در جامعه و جذب مخاطبین در لرستان و به خصوص شهر خرم آباد که در آن زندگی می کنیم. البته این امر در سایر نقاط استان و کشور نیز قابل تعمیم و به اصطلاح مشت نمونه خروار است.

در نحوه نام گذاری برخی اماکن با بار عاطفی اشخاص و دغدغه های احساسی آنها روبرو هستیم و این موارد چندان بحث انگیز نیستند، چرا که افراد در این نام گذاری ها از نام فرزند، پدر، همسر، یکی از عزیزان، افراد شناخته شده در جامعه و یا نام خانوادگی خود استفاده می کنند. «آرایشگاه کیمیا»، «قالی شویی خسروانی»، «نوشت افزار امیر»، «ابزار آلات سیاوشی»، «عطاری رومیانی» و ... از این گونه نام گذاری هستند. حتی نام گذاری کوچه ها و اماکن عمومی به نام شهدای هشت سال دفاع مقدس و یا افراد شناخته شده در جامعه نیز از همین شکل نام گذاری است: خیابان امام خمینی (ره)، میدان تختی، مدرسه شهید چمران، خیابان ساحلی غلامرضا محمدی، خیابان شهید دلفان، خیابان مطهری، میدان شهردار ساکی، سالن ورزشی آرش میراسماعیلی و....

در گونه ای دیگر به نام گذاری اماکن با توجه به فرهنگ و واژگان آن شغل برخورد می کنیم. در این میان استفاده از نام ابزارهای اصلی آن شغل، لغات و واژگانی که مستقیم به آن شغل اشاره کنند و یا واژه هایی که کمتر استفاده می شوند اما در معنی به صورت غیرمستقیم به آن اشاره دارند از شیوه های نام گذاری اماکن توسط صاحبان مشاغل است. برای مثال «قنادی رز» و «شیرینی پانیذ» با استفاده از واژه های رز و پانیذ اقدام به نام گذاری فروشگاه های خود کرده اند. گلاب از عناصر اصلی شیرینی پزی سنتی ما ایرانیان است که از گل محمدی یا همان گل رز به دست می آید و پانیذ در فرهنگ لغات به معنی به شیرینی و سپیدی قند آمده است. قنادی رز از نام گلی استفاده کرده که عصاره آن در کار قنادی کاربرد دارد و شیرینی پانیذ نامی را انتخاب کرده است که به طور ضمنی می تواند به کار قنادی و شیرینی پزی بیاید.

اما استفاده از فرهنگ واژگان محلی در نام گذاری اماکن در لرستان شاید کمتر به چشم می خورد که خود جای بحث و بررسی بیشتری توسط کارشناسان را می طلبد. برای مثال در نام گذاری دو مکان در خرم آباد بسیار به جا از واژه های لری استفاده شده است و به نوعی از لحاظ بار معنایی و بار عاطفی به خدمات و کالایی که ارائه می شود اشاره می کنند. «هتل سالیز» با استفاده از دو واژه «سا» به معنای «سایه» و «لیز» به معنای «جا و مکان» در نام گذاری هتلی که بایستی جای استراحت و آرامش مسافران باشد بسیار موفق بوده است. این دانش زمینه ای که هتل چگونه مکانی است و پیش انگاره ی آنکه همواره از گذشته تا کنون مسافران خسته از راه و گرمای آفتاب در جایی که سایه باشد لحظه ای را می ایستند تا استراحت کنند، این نام گذاری را بسیار زیبا و کارآمد کرده است.

همچنین صاحبان «رستوران چینو» با انتخاب واژه «چی» به معنی «مانند» و یا به معنی «چیز» و واژه «نو» به معنی «نان» و یا به معنی «جدید» اقدام به نام گذاری رستوران خود نموده اند که در جذب مشتری بسیار تاثیر گذار است. البته بر همه آشکار است که در هر وعده غذایی در فرهنگ لرستان، نان جایگاه ویژه ای دارد و چیزی که مانند نان باشد به طور قطع باعث رفع گرسنگی است و رستورانی که غذایی آماده را به شکلی جدید به مشتریان عرضه می کند بایستی دارای چنین نام با مسمایی باشد: چیز جدید، مانند نان!

در نام گذاری دو مکان عمومی نیز وابستگی به محیط طبیعی و یک اداره دولتی مد نظر قرار گرفته است که در آنها پیش انگاره و دانش زمینه ای ما نقش موثری در نام گذاری آنها داشته است. «پارک صخره ای» در منتهی الیه غربی پل انقلاب خرم آباد به خاطر محیط صخره ای آن و «مجتمع فرهنگی هنری ارشاد» به دلیل وابستگی به «اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خرم آباد» دارای نام هایی شده اند که در ذهن مراجعین ماندگار می شوند، چرا که با استفاده از پیش انگاره ها و دانش زمینه ای نام گذاری گردیده اند.

برخی نام گذاری ها نیز با توجه به نوع فعالیت و با توجه به شخصیتی حقیقی که در آن حوزه فعالیت می کرده است برای اماکن مورد نظر انتخاب شده اند. به طور مثال «موسسه علمی فرهنگی مبشر صبح لرستان» با توجه به نام «شهید عبدالحسین مبشر» و فعالیت های علمی، فرهنگی و مذهبی ایشان در خرم آباد نام گذاری شده که متناسب با فعالیت های موسسه مذکور است. «آموزشگاه موسیقی مشتاق» نیز با توجه به نام «مشتاق علیشاه» از اساتید موسیقی سنتی ایران نام گذاری شده است و البته با توجه به نام موسس همین آموزشگاه که خود از اساتید و فارغ التحصیلان موسیقی استان هستند. در این نام گذاری نیز ارتباط نام آموزشگاهی که موسیقی در آن تدریس می شود با نام اساتید موسیقی قابل توجه است.

در این میان برخی نام گذاری ها با توجه به فرهنگ مذهبی برای برخی اماکن در نظر گرفته شده اند که جای بحث در همین نام گذاری ها است و تامل و بررسی بیشتر کارشناسان را می طلبد.

بسیاری از این نام ها به جا و مناسب انتخاب شده اند و هیچ بحثی را در پی ندارند. به عنوان مثال «موسسه قرآنی فاطمه الزهرا(س)» با توجه به نوع فعالیت آن که آموزش حفظ و قرائت قرآن کریم است و همچنین ارتباط آن با نام مبارک حضرت فاطمه (س) که از معصومین در مذهب و دین ما هستند بسیار نام به جا و مناسبی است. بر همه آشکار است که بسیاری از نام هایی که مرتبط با اصول و فروع دینی و مذهبی و مرتبط به معصومین، اشخاص و بزرگان اسلام هستند برای نام گذاری موسسات فرهنگی مذهبی، هیئات، موسسات خیریه و موارد مشابه آن بسیار مناسب و به جا هستند و از لحاظ بار عاطفی در نام گذاری نیز در خور توجه می باشند.

اما آنچه در ادامه می آید شایسته توجه افراد حقیقی و حقوقی و به ویژه مسئولین مرتبط با نام گذاری اماکن عمومی و خصوصی است تا بر نام گذاری هایشان تامل بیشتری بنمایند.

هرگاه نام مقدس امام زمان (عج) آورده می شود، شیعیان و بسیاری از پیروان سایر مذاهب دیگر که حق طلبی و عدالت جویی را با ظهور آن حضرت محقق می دانند و در فرهنگ خود با پیش انگاره عدالت، حق طلبی و خداجویی در این نام مواجه می شوند. نام موعود (عج) با این دانش زمینه ای در اذهان فرهنگی جامعه جای گرفته که ایشان چگونه شخصیتی است و چگونه رفتاری دارند.

همچنین است نام سایر معصومین (ع) که در فرهنگ ما شیعیان جایگاه رفیعی دارند و مردمان این دیار همواره نام ایشان را به احترام بر زبان آورده اند و در قداست نام ایشان حتی توصیه شده که از زیر پا افتادن آن خودداری شود و در ردیف اسامی متبرکه آورده شده اند.

در نام گذاری برخی اماکن، گر چه افراد در حقیقت خواسته اند اظهار ارادتی به ساحت مقدس اولیاء الله و معصومین (ع) داشته باشند اما در اذهان عمومی و به ویژه اذهان مردم مذهبی استان نقش نامطلوبی گذاشته و گاه مورد سواستفاده دشمنان و منافقان قرار گرفته است.

نام گذاری اماکنی مانند «سوپرگوشت ولی عصر (عج)»، «لوازم بهداشتی ولی عصر (عج)» و یا «مرکز خرید بزرگ صاحب الزمان (عج)» و همچنین «سوپرمارکت ثارالله (ع)»، «مجتمع تفریحی چهارده معصوم (ع)»، «بنگاه معاملات ملکی امام حسین (ع)» و سایر اماکن عرضه کالا و خدماتی که در آنها فعالیت هایی نامرتبط با فرهنگ مذهبی صورت می گیرد با پیش انگاره های مذهبی و دانش زمینه ای در باب مسائل مذهبی در نام گذاری آنها منافات دارد و ترکیبی دور از ذهن و غیرمعقول ارائه می دهد و از نظر بار عاطفی نیز باری منفی ایجاد کرده و در جذب اذهان با مشکل روبرو است.

باز هم یادآور می شود که آوردن این نام ها به هیچ وجه تبلیغ و یا ضد تبلیغی برای این اماکن نیست بلکه تحلیلی است برای نوع نام گذاری و بازخورد فرهنگی آن در جامعه و جذب مخاطبین در لرستان و به خصوص شهرستان خرم آباد که در آن زندگی می کنیم.

گرچه نام هر یک از معصومین (ع) را بر مراکز و موسسات فرهنگی مذهبی و یا خیریه می توان نام نهاد اما همان نام را نمی توان بر روی مرکزی گذاشت که فعالیت آن فروش لوازم بهداشتی و یا بستنی شکلاتی است.

به مثالی که در مباحث معناشناسی و در بررسی «هم معنایی» یا «ترادف» برای واژه های «ماشین» و «اتومبیل» آوردیم به این شکل نگاه کنید که اگر به طور مثال «موسسه فرهنگی مذهبی امام حسین (ع)» را که خدماتی به مردم ارائه می دهد را در موسسه بودن و ارائه خدمات با مرکزی که خدمات معاملات ملکی ارائه می دهد هم تراز و هم معنا بدانیم و نام آنها را با یکدیگر جایگزین کنیم، همان «بنگاه معاملات ملکی امام حسین (ع)» به دست می آید که در ظاهر هیچ ایرادی ندارد اما معنای آن عجیب و نامعقول می شود و این امر موجب ایجاد ترکیبات و شبه جملاتی می شود که دور از ذهن هستند و با فرهنگ زبانی جامعه همخوانی ندارند.

در چند سال اخیر با سهل انگاری مسئولین مرتبط با نام گذاری اماکن خصوصی و گاهی با کج سلیقگی برخی دیگر در نام گذاری اماکن عمومی شاهد نام گذاری هایی هستیم که اذهان مذهبی جامعه را هدف قرار داده و باعث رنجش دوستداران اهل بیت (ع) شده است.

امیدواریم مسئولین و صاحبان مشاغل استان با سعه صدر و جهت جلوگیری از سواستفاده منافقان و دلهای مریضی که همواره درصدد ضربه زدن به حقانیت شیعه و ساحت مقدس ائمه و معصومین (ع) هستند، نام این اماکن را متناسب با نوع فعالیت و حال و هوای آنها تغییر دهند و در نام گذاری سایر اماکن نیز دقت لازم به عمل آورند.